ทารกแรกเกิด กับภาวะตัวเหลือง

 ภาวะหนึ่งที่คุณแม่ต้องลุ้นหลังจากคลอดน้อง คือ “ภาวะตัวเหลือง” “น้องมีภาวะตัวเหลืองนะคะคุณแม่ ต้องอยู่ต่อ คุณแม่ยังกลับบ้านไม่ได้นะคะ” หลังคลอดน้อง เมื่อคุณหมอแจ้งอาการน้องเช่นนี้ คุณแม่มักจะเป็นกังวลไม่น้อย หากลูกแรกเกิดต้องเผชิญกับภาวะผิดปกติ ไม่ว่าอะไรก็ตาม คุณแม่ไม่ต้องกังวลนะคะ ภาวะตัวเหลือง เป็นภาวะที่เกิดกับเด็กทารกได้ และคุณหมอมีวิธีการและแนวทางการรักษา เฟ แอนด์ เม จะพามาทำความความรู้จักกับภาวะนี้ของน้องหลังคลอดกันค่ะ

 ภาวะตัวเหลืองเป็นภาวะที่พบได้บ่อยในทารกแรกเกิด โดยพบได้ถึงร้อยละ 50 ของทารกแรกเกิดครบกำหนดและพบได้สูงถึงร้อยละ 80 ของทารกเกิดก่อนกำหนด การที่พ่อแม่รู้เท่าทันภาวะตัวเหลืองย่อมช่วยให้สามารถสังเกตอาการของลูกและพบแพทย์ได้อย่างทันท่วงที ช่วยลดความรุนแรงให้เจ้าตัวน้อยไม่ต้องเผชิญกับภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นตามมา 

 

 รู้จักกับภาวะตัวเหลือง

ภาวะตัวเหลือง (Jaundice) เกิดจากการที่ร่างกายมีสารสีเหลืองที่เรียกว่า บิลิรูบิน (Bilirubin) ในกระแสเลือดมากกว่าปกติ บิลิรูบินเกิดจากการสลายตัวของเม็ดเลือดแดงผ่านกระบวนการที่ตับและขับออกจากร่างกายผ่านทางอุจจาระและปัสสาวะ โดยทั่วไปทารกจะมีอาการตัวเหลืองในวันที่ 2 – 3 หลังคลอด ซึ่งส่วนใหญ่แพทย์จะมองเห็นว่าเด็กตัวเหลือง และพิจารณาส่งตรวจค่าบิลิรูบินเพื่อดูระดับความเหลืองและให้การรักษาต่อไป 

 ต้นเหตุของภาวะตัวเหลือง 

ภาวะตัวเหลืองเกิดได้จาก 2 สาเหตุหลัก ได้แก่

1) ภาวะตัวเหลืองปกติ (Physiologic Jaundice) เกิดจากทารกที่อยู่ในครรภ์มารดามีความเข้มข้นของเม็ดเลือดแดงมากกว่าและเม็ดเลือดแดงมีอายุสั้นกว่าของผู้ใหญ่ เมื่อเม็ดเลือดแดงของทารกแตกสลายและเปลี่ยนแปลงไปเป็นบิลิรูบินมากกว่าปกติจนเกินความสามารถในการกำจัดของร่างกาย เนื่องจากตับของทารกยังทำงานไม่เต็มประสิทธิภาพ ส่งผลให้การกำจัดบิลิรูบินด้วยตับยังไม่สมบูรณ์ เกิดการสะสมของสารบิลิรูบินขึ้นในร่างกาย หากทารกไม่มีความผิดปกติอื่นร่วมด้วยสามารถหายได้เองภายใน 1 – 2 สัปดาห์

2) ภาวะตัวเหลืองผิดปกติเนื่องจากมีพยาธิสภาพ (Pathologic Jaundice) มีหลายสาเหตุ เช่น

· ภาวะหมู่เลือดแม่กับลูกไม่เข้ากัน พบในคู่ที่แม่มีหมู่เลือดโอกับลูกมีหมู่เลือดเอหรือบี หรือคู่ที่แม่มีหมู่เลือด Rh ลบ และลูกมี Rh บวก 

· ทารกที่มีความผิดปกติของเม็ดเลือดแดง หรือภาวะเม็ดเลือดแดงขาดเอ็มไซม์ G6PD ทำให้เม็ดเลือดแดงแตกง่ายกว่าปกติ

· ทารกมีเม็ดเลือดแดงจำนวนมากกว่าปกติ โดยเฉพาะทารกที่คลอดจากมารดาที่เป็นเบาหวาน 

· ตัวเหลืองที่สัมพันธ์กับการกินนมแม่ พบในทารกที่กินนมแม่เพียงอย่างเดียว มักเกิดกับทารกที่ได้รับนมไม่เพียงพอ สาเหตุที่พบบ่อยคือ ท่าอุ้มให้ลูกดูดนมแม่ไม่ถูกต้อง หรือเกิดจากปัจจัยทางลูก เช่น ลูกเกิดก่อนกำหนด น้ำหนักแรกเกิดน้อย หรือมีภาวะลิ้นติด ทำให้ดูดนมแม่ได้ไม่ดี 

· สาเหตุอื่น ๆ เช่น ภาวะตับอักเสบ โรคท่อน้ำดีตีบ ซึ่งทารกจะมีอาการตัวเหลืองร่วมกับอุจจาระสีซีด ภาวะพร่องไทรอยด์ฮอร์โมน การติดเชื้อในกระแสเลือด เป็นต้น

 
 ความรุนแรงจากภาวะตัวเหลือง

ถ้าระดับบิลิรูบินมากเกินไปจะผ่านเข้าสู่สมองไปจับที่เนื้อสมอง ทำให้สมองผิดปกติเรียกว่า เคอร์นิกเทอรัส (Kernicterus) ระยะแรกจะมีอาการซึม ตัวอ่อน และดูดนมไม่ดี ระยะต่อมาทารกจะซึมลง ตัวอ่อนมากขึ้น มีอาการกระสับกระส่าย ไข้ ร่องเสียงแหลม ตัวเกร็ง  คอแอ่นไปด้านหลัง หลังแอ่น  ระยะแรก ๆ นี้หากได้รับการเปลี่ยนถ่ายเลือดโดยเร็ว ที่สุดอาจทําให้สมองไม่ถูกทําลายโดยถาวร ลดความรุนแรงของความพิการทางสมอง แต่หากไม่ได้รับการรักษาก็จะมีอาการจะรุนแรงขึ้น คอและหลังเกร็งแอ่นมากขึ้น ไม่ดูดนม ชัก หยุดหายใจ โคม่า และอาจเสียชีวิตได้

 การรักษาภาวะตัวเหลือง

ภาวะตัวเหลืองสามารถรักษาได้โดย 

1) การส่องไฟ โดยใช้หลอดไฟชนิดพิเศษให้แสงสีฟ้าที่มีความยาวคลื่นแสงที่เหมาะสมเท่านั้น ขณะส่องไฟ จะต้องถอดเสื้อผ้าทารก ปิดตา และแพทย์จะตรวจเลือดดูระดับบิลิรูบินเป็นระยะจนลดลงอยู่ในระดับที่ปลอดภัย ผลเสียของการส่องไฟคือ อาจทำให้เกิดภาวะขาดน้ำ น้ำหนักตัวลดลง เนื่องจากร่างกายสูญเสียน้ำเพิ่มขึ้นจากการส่องไฟ

2) การเปลี่ยนถ่ายเลือด คือ การเอาเลือดทารกที่มีบิลิรูบินสูงออกจากตัวเด็กและเติมเลือดอื่นเข้าไปทดแทน จะทำในกรณีที่ระดับบิลิรูบินสูงมากหรือทารกเริ่มมีอาการแสดงทางสมองเพื่อลดระดับบิลิรูบินอย่างรวดเร็ว 

3) แก้ไขสาเหตุของภาวะตัวเหลือง

สังเกตง่าย ๆ ลูกตัวเหลือง
ทารกบางคนจะเห็นได้ชัดเจนว่ามีตาและตัวเหลือง แต่ก็มีวิธีการสังเกตอย่างง่าย ๆ คือ 

· อยู่ในห้องที่มีแสงสว่างพอ 

· ใช้นิ้วมือกดลงบนผิวหนังเด็กหรือใช้นิ้วหัวแม่มือและนิ้วชี้กดที่ผิวหนังพร้อมกับแยกออกจากกันเพื่อรีดเลือดออกจากหลอดเลือดฝอยบริเวณที่จะตรวจ 

· สังเกตสี ปกติจะเห็นเป็นสีขาว แต่ถ้าเห็นเป็นสีเหลือง โดยเฉพาะถ้าเหลืองถึงท้องควรรีบพบแพทย์

  ภาวะตัวเหลืองเป็นภาวะที่พบได้บ่อย ดังนั้นเมื่อพาทารกกลับจากโรงพยาบาลแล้ว คุณพ่อคุณแม่ต้องหมั่นสังเกตอาการตัวเหลือง หากลูกตัวเหลืองมากหรือเหลืองเพิ่มขึ้นเร็ว หรือมีอาการผิดปกติอย่างอื่นร่วมด้วย ได้แก่ ซึม ไม่ดูดนม ตัวอ่อน ร้องกวน มีไข้ เกร็งแอ่นหรือชัก อุจจาระสีซีด ควรรีบพาทารกกลับมาพบแพทย์ทันที

 
 แหล่งที่มา 

1. เอกสารอ้างอิง : โสภาพรรณ เงินฉ่ำ. ภาวะตัวเหลืองในทารกแรกเกิด. สืบค้นจาก : https://www.si.mahidol.ac.th/sidoctor/e-pl/admin/article_files/1238_1.pdf

2. https://www.bangkokhospital.com/content/jaundice-new-parents